„Nie to jest waĹźne, by krytykować
przeszłość, lecz aby swój własny
wysiłek włożyć w lepszą przyszłość."
Kardynał Stefan Wyszyński

Stefan Wyszyński urodził się 3 sierpnia 1901 roku w Zuzeli nad Bugiem, jako drugie dziecko w wieloletniej rodzinie Stanisława i Julianny Wyszyńskich. Ziemia łomĹźyńska była wówczas częścią zaboru rosyjskiego. Stefan zatem od najmłodszych lat poznał smak niewoli i pogłębiał miłość do Ojczyzny. W duĹźej mierze była to zasługa ojca, który zadbał o naukę języka polskiego w domu.

Lata I wojny światowej upłynęły młodemu Stefanowi na nauce w łomżyńskim gimnazjum a następnie włocławskim liceum. Wyrazem patriotyzmu przyszłego prymasa polski podczas tych dramatycznych wydarzeń był aktywny udział w harcerstwie.

Po ukończeniu szkoły młody Wyszyński wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Zwieńczeniem studiów teologicznych były święcenia kapłańskie, które otrzymał 3 sierpnia 1924 roku. Ksiądz Wyszyński kontynuował naukę w latach 1925-1929 jako doktorant na Wydziale Prawa Kanonicznego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ukończył je doktoratem na temat „Prawa rodziny, Kościoła i państwa do szkoły”. Po studiach udał się w podróĹź naukową po krajach Europy Zachodniej. Po powrocie do ojczyzny został profesorem nauk społecznych w WyĹźszym Seminarium Duchownym we Włocławku, jednocześnie prowadził Chrześcijański Uniwersytet Robotniczy i działalność społeczno – oświatową w chrześcijańskich związkach zawodowych. Jego zaangaĹźowanie w problematykę społeczną spowodowało, iĹź został mianowany przez kardynała Augusta Hlonda w 1937 roku członkiem Rady Społecznej przy Prymasie Polski.

Po wybuchu II wojny światowej, na wyraĹşne polecenie zwierzchników, opuścił Włocławek, gdyĹź jako znany profesor – społecznik oraz krytyk totalitaryzmu hitlerowskiego był poszukiwany przez Gestapo. W okupowanym kraju brał czynny udział w konspiracyjnym nauczaniu młodzieĹźy oraz słuĹźył ludziom. W okresie powstania warszawskiego pod pseudonimem „Radwan III” był kapelanem Grupy AK „Kapinos” oraz szpitala powstańczego w Laskach.

Po zakończeniu wojny wrócił do Włocławka, gdzie reorganizował seminarium duchowne i pełnił obowiązki rektora. W 1946 roku papieĹź Pius XII ustanowił Go biskupem ordynariuszem diecezji lubelskiej. Po śmierci prymasa Augusta Hlonda w 1948 roku Wyszyński niespodziewanie został mianowany arcybiskupem metropolitą gnieĹşnieńskim i warszawskim oraz Prymasem Polski. 12 stycznia 1953 roku został kardynałem. Przed Prymasem nastały trudne czasy, w Polsce panował ustrój komunistyczny, a dla funkcjonowania Kościoła Katolickiego w państwie nie było jeszcze ram prawnych. Dla dobra Kościoła i katolickiego społeczeństwa, podpisał 14 kwietnia 1950 roku kompromisowe porozumienie z władzami komunistycznymi.

Mimo zawartych porozumień państwo rozpoczęło walkę z Kociłem. W tej sytuacji prymas skierował do władz komunistycznych słynny memoriał, w którym mówił, Ĺźe w obliczu krzywd, jakich doznaje Kościół w Polsce, juĹź dalej w ustępstwach iść nie moĹźemy. WyraĹşne Non possumus głowy polskiego Kościoła Katolickiego urosło do rangi symboli intelektualnego oporu przeciwko wszelkiej tyranii. 25 września 1953 roku arcybiskup został aresztowany. W lata 1953 – 1956 był kolejno więziony: w Rywałdzie, Stoczku Warmińskim, Prudniku i Komańczy. Z tego okresu pochodzą słynne Jasnogórskie Śluby Narodu Polskiego.

Jesienią 1956 roku nastąpiła w Polsce zmiana orientacji politycznej. Władzę w państwie przejął Władysław Gomułka, który chciał, by w Polsce zapanował spokój. W związku z tym 25 paĹşdziernika 1956 r. przyjechali do Komańczy Zenon Kliszko, wiceminister sprawiedliwości i poseł Władysław Bieńkowski. Prosili Prymasa o przyjazd do Warszawy z uwagi na zaistniałą sytuację polityczną.

28 paĹşdziernika 1956 po trzyletnim pobycie w więzieniu powrócił do Warszawy i rozpoczął działalność, związaną z pełnioną funkcją. Odzwierciedleniem tego była Jego aktywność duszpasterska w latach 1957 – 1965. W tym czasie prowadził Wielka Nowennę, będącą przygotowaniem do obchodów Jubileuszu Chrztu Polski. W tym teĹź czasie wraz z całym episkopatem polskim zwrócił się do niemieckich duchownych z prośbą o pojednanie między narodami. 25 listopada wystosowano Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich, które zostało podpisane przez 34 polskich duchownych podczas Soboru Watykańskiego II. W liście sprawa wkraczała w obszar delikatny dla Kościoła Katolickiego i władz państwa. Najsłynniejsze zdania tego orędzia brzmiały: „Ĺťadnej polemiki, Ĺźadnej dalszej zimnej wojny, ale początek dialogu {...} wyciągamy do Was ręce oraz udzielamy przebaczenia i prosimy o przebaczenie”. To posunięcie, z racji na specyficzne stosunki polsko – niemieckie, spowodowało ostrą krytykę ze strony władz państwowych.

Przez cały okres PRL – u wszelkie środowiska opozycyjne miały w Kościele bezpieczną przystań i mogły rozwijać swoją działalność. To pod jego bezpiecznymi skrzydłami powstawały pierwsze wizje i programy dla Polski niepodległej. Dzięki Prymasowi i wolnemu Kościołowi ruch opozycyjny w naszym kraju był największy wśród państw bloku wschodniego. Stefan Wyszyński brał udział we wszystkich wydarzeniach powojennej Polski, wspierając naród szczególnie w chwilach waĹźnych i dramatycznych. Tak było w grudniu 1970 roku, gdy władze wysłały czołgi przeciwko strajkującym na WybrzeĹźu i tak było w czerwcu 1976 roku, gdy doszło do protestów w Ursusie i Radomiu. Stawał zawsze po stronie ciemiężonych. Był nie tylko aktywnym i oddanym przywódcą Kościoła w Polsce, ale równieĹź w Europie. Jako jedyny polski kardynał, będąc członkiem kolegium kardynalskiego, brał udział w czterech konklawe – 6 paĹşdziernika 1978 roku w tym najwaĹźniejszym dla Kościoła Katolickiego w Polsce i dla Polaków – tegoĹź dnia na Stolicę Piotrową powołano Polaka Karola Wojtyłę.

Jan Paweł II był świadom wielkości i roli, jaką odegrał w Kościele polskim Kardynał Stefan Wyszyński nazwał go Prymasem Tysiąclecia, Wielkim Prymasem. Powiedział: „Byłem świadkiem Jego posłannictwa, Jego heroicznego zawierzenia, Jego zmagań i Jego zwycięstwa”.

W okresie rodzącej się „Solidarności” Prymas Tysiąclecia pozostawał ośrodkiem równowagi i spokoju społecznego. Zatroskany o pokój w OjczyĹşnie i dobro ludzi nieustannie wzywał do odpowiedzialności. U schyłku Ĺźycia pełnił role mediatora między władzą a opozycją.

Kardynał Stefan Wyszyński 22 maja 1981 roku ostatni raz wystąpił publicznie, otwierając obrady Rady Głównej Episkopatu Polski. Zmarł sześć dni póĹşniej, 28 maja 1981 roku. PrzeĹźył 80 lat, z czego 57 w kapłaństwie. Władze państwowe ogłosiły Ĺźałobę narodową od 28 do 31 maja. Pogrzeb Prymasa, nazwany takĹźe królewskim, zgromadził w stolicy tysiące ludzi, zarówno wierzących jak i niewierzących. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 31 maja. Stefan Wyszyński został pochowany w kamiennym sarkofagu w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Następnie został przeniesiony do kaplicy nazwanej jego imieniem.

W swoim testamencie Stefan Wyszyński zapisał między innymi: „W stosunku do mojej Ojczyzny zachowuję pełną cześć i miłość. UwaĹźałem sobie za obowiązek bronić jej kultury chrześcijańskiej przed złudzeniami internacjonalizmu, jej zdrowia moralnego i całości granic, na ile to leĹźało w mojej mocy”.

Nauka, myśl społeczna oraz wzór patriotyzmu jakim jest Prymas Tysiąclecia pozostają aktualne do dziś. Osoba kardynała Stefana Wyszyńskiego jest symbolem umiłowania wolności, sprawiedliwości oraz czci dla człowieka, której Ĺźycie i działalność wpisały się na trwałe do naszej historii. Stał się On znakiem jedności wszystkich Polaków. Dla Jana Pawła II wielkość Prymasa Tysiąclecia przejawiała się w tym, Ĺźe był On nieustraszonym rzecznikiem człowieka, jego nienaruszalnych praw w Ĺźyciu osobistym, rodzinnym, społecznym i narodowym, a takĹźe przykładem Ĺźywej miłości Ojczyzny. Zdaniem papieĹźa „Stefan Wyszyński przez swoje pełne wartości i poświęcenia Ĺźycie musi być policzony jako jeden z największych mężów w dziejach”.

Kardynał Stefan Wyszyński był wielkim obrońcą języka ojczystego. Przemawiał piękną polszczyzną. Jego kazania zaliczyć moĹźna do dzieł klasyki literatury. Często przypominał o „prawie Narodu do własnego języka nie zniekształconego i nie pobrudzonego przez naloty śmieci”. Apelował wielokrotnie do ludzi o „zniewolonym umyśle” o rzetelność kulturowego przekazu. Mówił: „Człowiek musiałby podĹşwignąć się z głębokiego trzęsawiska kłamstwa, nieprawdy i nieszczerości, z lęku, z pospolitego wyrachowania i tchórzostwa, aby mogła zacząć się prawdziwa odnowa moralna społeczeństwa”. Podejmował szereg działań, które uwaĹźał za niezbędne, aby wspomóc wyĹźsze uczelnie, którym ukazywał ich słuĹźebna rolę wobec Narodu. Kardynał Wyszyński protekcją obejmował liczne dzieła i inicjatywy mające na celu obronę i rozwój kultury polskiej. W najtrudniejszych czasach wielokrotnie powtarzał: „Nie samym chlebem Ĺźyje człowiek". Swoim autorytetem wspierał równieĹź badania naukowe, szczególnie z zakresu archeologii i historii sztuki oraz konserwację zabytków. Lekcje ojczystej kultury oraz narodowe rachunki sumienia przeprowadzone przez Prymasa Tysiąclecia nic nie tracą do dziś na swej aktualności.

Jednym z waĹźniejszych elementem dziedzictwa kardynała Wyszyńskiego jest nauka o rodzinie. Stąd słychać jego wołanie: „Niech będzie błogosławiona kaĹźda kołyska, w której rośnie młode Ĺźycie, kaĹźda chata, w której miłość kwitnie i rozdzielane są najcenniejsze dary, niezbędne dla miłości społecznej", poniewaĹź „dla narodu najwaĹźniejszą siłą i bastionem jest rodzina". Takie same wartości przyświecają zmianom, jakie dokonują się obecnie w naszej ojczyĹşnie.

Szczególne miejsce w sercu i nauczaniu kardynała Stefan Wyszyńskiego zajmowała młodzieĹź. Sprawy wychowania młodego pokolenia były tematem wielu listów pasterskich Prymasa, jak równieĹź kazań i nauk głoszonych w róĹźnych miejscach i z róĹźnych okazji. Swoją ojcowską troską obejmował nie tylko młodzieĹź akademicką, ale takĹźe pracującą oraz szkolną. Stosował pedagogię serca, szacunku i zaufania. Umiał teĹź z miłością, a jednocześnie z mocą stawiać wymagania. Prosił młodzieĹź, aby szanowała czas, zwalczała niekompetencję i brak systematyczności. Apelował: „Panowanie nad sobą i walka ze złymi skłonnościami, zakończona zwycięstwem, dają radość i rodzą doniosłe owoce osobiste i społeczne. Ale to kosztuje. A cóĹź nie kosztuje, Najmilsze Dzieci?! KaĹźda rzecz wielka musi kosztować i musi być trudna. Tylko rzeczy małe i liche są łatwe”. Mówił o sensie i wartości Ĺźycia, o ludzkiej godności, o prawach i obowiązkach młodego pokolenia, ukazywał zagroĹźenia, niebezpieczeństwa, wytyczał zadania, mobilizował do wysiłku i poświęcenia oraz uczył miłości do Ojczyzny. Przestrzegał: „Jesteście pokoleniem milenijnym, przełomowym, które Ĺźyje na grani dwóch tysiącleci. Wiecie jak trudno jest utrzymać się na grani. Wieją tam potężne wichry i szleją burze… trzeba mocno trzymać się pazurami rodzimej skały, aby nie spaść na dno przepaści. Trzeba nie lada wysiłku i bohaterskiego męstwa, aby się ostać… . Tylko orły szybują nad graniami i nie lękają się przepaści wichrów i burz. Musicie mieć w sobie coś z orłów![...] Będziecie wtedy mogli jak orły przebić się przez wszystkie dziejowe przełomy, wichry i burze, nie dając się spętać Ĺźadną niewolą. Pamiętajcie – orły to wolne ptaki, bo szybują wysoko”.

Apelował równieĹź do nauczycieli i wychowawców. „Pamiętajcie,” – mówił – „Ĺźe stajecie przed waszymi wychowankami jako ludzie przed ludĹşmi. Jeśli będziecie mieć świadomość tej wspólnoty, wiele osiągniecie w pracy wychowawczej. Wszystkie rady i wskazania wtedy dopiero będą w pełni skuteczne, gdy za nimi stanie autorytet prawdziwego nauczyciela, to znaczy pełnego człowieka, gdy wypowiadać je będziecie w miłości i trosce o dobro ucznia, pamiętając, Ĺźe to takĹźe człowiek...”

Kardynał Stefan Wyszyński jest autentycznym, ponadczasowym i Ĺźywym składnikiem narodowej toĹźsamości. Stąd kaĹźdy z nas ma prawo i moĹźliwość wejść w zasięg wpływu tego dziedzictwa, zaczerpnąć z jego mocy i mądrości. Więcej, jest to nasz obowiązek tym bardzie, Ĺźe tego Wielkiego Polaka obraliśmy za Patrona naszej społeczności. Jest to olbrzymia odpowiedzialność i zarazem szansa na to, aby stał się dla nas drogowskazem w naszym codziennym Ĺźyciu, abyśmy mogli codziennie odkryć bogatą i niezwykłą osobowość Kardynała i kierować się jego nauką.

„Oby Kościół i Naród pozostał mocny dziedzictwem kardynała Stefana Wyszyńskiego. Oby to dziedzictwo trwało w nas”.

Jan Paweł II